Latem, gdy słońce świeci najmocniej, w powietrzu może pojawić się niewidzialny wróg naszego zdrowia – smog fotochemiczny. Ten rodzaj zanieczyszczenia atmosferycznego jest szczególnie groźny, ponieważ powstaje tuż nad naszymi głowami i oddychamy nim bezpośrednio. Jednym z jego głównych składników jest ozon troposferyczny, zwany „złym ozonem”.

Czym jest smog fotochemiczny?

Smog fotochemiczny powstaje w gorące, słoneczne dni w wyniku reakcji chemicznych zachodzących pod wpływem promieniowania UV. Do atmosfery trafiają tlenki azotu (NOx) i lotne związki organiczne (LZO) – głównie ze spalin samochodowych, działalności przemysłowej i spalania paliw. Pod wpływem światła słonecznego reagują one ze sobą, tworząc mieszaninę toksycznych gazów, w tym ozon troposferyczny, aldehydy i nadtlenki.

Najczęściej pojawia się w dużych miastach, gdzie ruch samochodowy jest intensywny, a wysoka temperatura i brak wiatru sprzyjają gromadzeniu się zanieczyszczeń. Smog fotochemiczny można rozpoznać po lekkiej, brązowożółtej mgiełce nad zabudowaniami – to tzw. „Los Angeles smog”.

Ozon – dobry w stratosferze, groźny przy ziemi

Warto pamiętać, że ozon nie zawsze jest wrogiem. Wszystko zależy od tego, gdzie się znajduje:

  • Stratosfera (15–35 km nad Ziemią) – tutaj ozon tworzy warstwę ochronną, która pochłania szkodliwe promieniowanie UV-B i UV-C. Dzięki temu działa jak naturalny filtr przeciwsłoneczny dla całej planety.
  • Troposfera (przy powierzchni ziemi) – ozon powstaje wtórnie w wyniku reakcji NOx i LZO w obecności słońca. Jest silnym utleniaczem, który podrażnia układ oddechowy, uszkadza tkanki płuc i negatywnie wpływa na rośliny.

Zasada jest prosta: „dobry wysoko, zły nisko”.

Jak smog fotochemiczny wpływa na zdrowie?

Wdychanie powietrza z dużym stężeniem ozonu i innych produktów smogu fotochemicznego może prowadzić do szeregu objawów:

Objawy ze strony oczu i śluzówek

  • pieczenie i łzawienie oczu, zaczerwienienie, uczucie „piasku pod powiekami”
  • podrażnienie błon śluzowych nosa i gardła (suchość, drapanie, chrypka)

Objawy oddechowe

  • kaszel, kichanie, uczucie ucisku w klatce piersiowej
  • trudności w oddychaniu, duszność
  • świszczący oddech, ból przy głębokim wdechu

Objawy ogólne

  • ból głowy, zawroty głowy
  • osłabienie, zmęczenie, spadek tolerancji wysiłku

Szczególnie narażeni są: dzieci, osoby starsze, osoby z astmą lub przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) oraz osoby wykonujące wysiłek fizyczny na świeżym powietrzu w upalne dni.

Jak się chronić?

  • Sprawdzaj komunikaty o jakości powietrza – w dni o wysokim poziomie ozonu ogranicz aktywność na zewnątrz.
  • Unikaj biegania i intensywnego wysiłku na powietrzu w godzinach największego nasłonecznienia (11:00–17:00).
  • Zamykaj okna w czasie wysokiego stężenia zanieczyszczeń.
  • Korzystaj z klimatyzacji i filtrów powietrza w pomieszczeniach.
  • Wspieraj działania zmniejszające emisję spalin – komunikacja publiczna, rower, carpooling.

Podsumowanie:
Smog fotochemiczny to nie tylko problem estetyczny w postaci zamglonego widoku. To realne zagrożenie dla naszego zdrowia, szczególnie latem w dużych miastach. Najgroźniejszy jego składnik – ozon troposferyczny – jest niewidzialny, ale wywołuje podrażnienia, problemy oddechowe i może pogarszać przebieg chorób przewlekłych. Warto wiedzieć, jak się przed nim chronić i pamiętać, że dbanie o czyste powietrze to dbanie o własne płuca.