Toksyna botulinowa, potocznie zwana jest botoksem kojarzona jest przede wszystkim z medycyną estetyczną. Od wielu lat stosowana jest jednak w leczeniu wielu chorób w tym neurologicznych, urologicznych, okulistycznych, dermatologicznych. Działanie jej związane jest ze zmniejszeniem napięcia i skurczów mięśni, bólu, a także zmniejszeniem ślinotoku i nadmiernej potliwości. Efekty działania to poprawa ruchomości kończyn, sprawniejsze chodzenie, większa samodzielność, istotna poprawa jakości życia, zadowolenie pacjentów i ich opiekunów.
Toksyna botulinowa podawana jest w iniekcjach (zastrzykach), czyli miejscowo. Podanie leku w określone miejsce powoduje wybiórcze (miejscowe) działanie, w odróżnieniu od działania ogólnego leków podawanych doustnie. Dzięki temu uzyskujemy optymalny efekt leczenia.
Zastosowanie toksyny botulinowej
W Przychodni Zdrowie Piaseczna toksyna botulinowa stosowana jest w leczeniu:
- spastyczności, czyli nadmiernego napięcia mięśni, które powoduje nieprawidłowy wygląd i ułożenie kończyny, powstawanie przykurczów i deformacji kończyn, w tym ręki zaciśniętej w pięść i stopy końsko-szpotawej. Spastyczność może być poudarowa, po urazach czaszkowo-mózgowych i kręgosłupa, w stwardnieniu rozsianym, mózgowym porażeniu dziecięcym i innych chorobach neurologicznych.
- dystonii, czyli nieprawidłowego napięcia mięśni, które powoduje występowanie ruchów mimowolnych (dystonicznych) lub nieprawidłowe ułożenie kończyn, szyi (kręcz karku) i tułowia. Do dystonii zaliczamy także kurcz powiek, połowiczy kurcz twarzy, dystonię ustno-żuchwową, zespół Meige’a.
- migreny przewlekłej, czyli bólów głowy, które występują częściej niż 15 razy w miesiącu.
- ślinotoku, czyli nadmiernego wypływania śliny z ust. Zwykle ślinotok związany jest z występowaniem chorób neurologicznych takich jak: choroba Parkinsona, mózgowe porażenie dziecięce, stwardnienie zanikowe boczne, choroby neurozwyrodnieniowe, przebyte urazy czaszkowo-mózgowe, czy udary mózgu.
- nadpotliwości (hiperhydrozy), czyli zwiększonego wydzielania potu.
- bruksizmu*, czyli mimowolnych, powtarzalnych ruchów zaciskania lub zgrzytania zębami. Nieleczony bruksizm może prowadzić do uszkodzeń takich jak starcie zębów, rozchwianie, pękanie szkliwa, zmiany przyzębia, zaburzenia działania stawów skroniowo-żuchwowych, ból mięśni oraz głowy.
- bólu neuropatycznego*, czyli silnego bólu wywołanego uszkodzeniem obwodowego (nerwów i splotów) lub ośrodkowego (mózgu i rdzenia kręgowego) układu nerwowego. Przykłady tego rodzaju bólu to neuralgia po półpaścu, neuropatia cukrzycowa, neuralgia trójdzielna, neuralgia pourazowa i pooperacyjna, neuralgia potyliczna.
* zastosowanie „off-label”
Mechanizm działania
Toksyna botulinowa rozluźnia mięśnie. Jej działanie związane jest z blokowaniem uwalniania z zakończeń nerwowych acetylocholiny, substancji, która przekazuje impulsy powodujące skurcz mięśnia. Zastosowanie toksyny botulinowej w schorzeniach takich jak spastyczność czy dystonia osłabia napięcie mięśni i siłę skurczu mięśni co przynosi ulgę pacjentom, ułatwia chodzenie, poprawia sprawność kończyn górnych, zmniejsza ból, poprawia jakość snu. Podobnie łagodzi objawy bruksizmu. Toksyna powoduje także zmniejszenie wydzielania śliny w ślinotoku i potu w nadmiernej potliwości. Redukuje także ból w migrenie przewlekłej i ból neuropatyczny (neuralgia).
Przebieg zabiegu
Leczenie toksyną botulinową jest bezpieczne. Lek podaje się domięśniowo w postaci zastrzyków (iniekcji). Objętość leku jest niewielka. W celu optymalizacji leczenia zabiegi wykonywane są pod kontrolą ultrasonograficzną (USG).
Zwykle wykonuje się kilka iniekcji. Zabieg trwa kilka do kilkunastu minut. Dawka leku i ilość ukłuć zależą od nasilenia objawów i dobierane są indywidualnie do każdego pacjenta.
Kwalifikacja do zabiegu
Na pierwszej wizycie (tzw. kwalifikującej) pacjent zostaje dokładnie zbadany i określona zostaje dawka leku. Omawiane są szczegóły dotyczące zabiegu. Lekarz wspólnie z pacjentem ustala realne cele i najlepszy sposób leczenia. Szczegółowe badanie i szczera rozmowa z pacjentem oraz opiekunem są podstawą sukcesu.
Po zabiegu
Po wykonaniu zabiegu pacjent pozostaje w ośrodku na obserwacji przez około pół godziny. W przypadku leczenia spastyczności ważne jest, aby po iniekcjach wykonać ruchy bierne i odpowiednie ćwiczenia rozciągające mięśnie, w które podano lek. Pacjenci leczeni z powodu migreny powinni unikać wysiłku i pochylania głowy. Dzięki takim działaniom efekty leczenia będą lepsze.
Czas działania
Pierwsze efekty leczenia toksyną botulinową widoczne są po kilku dniach od wykonania zabiegu, a pełny efekt leczniczy występuje po 2-3 tygodniach i utrzymuje się przez około 3 miesiące. U pacjentów leczonych z powodu spastyczności i dystonii jest to czas, w którym można uzyskać najlepsze efekty rehabilitacji.
Po 4-8 tygodniach po zabiegu powinna odbyć się wizyta kontrolna w celu podsumowania efektów leczenia, ustalenia dalszego postępowania i ewentualnej korekty dawek leku. Zabieg należy powtarzać zwykle co 3-4 miesiące.
Preparaty toksyny botulinowej
W Przychodni Zdrowie Piaseczna stosowane są 3 preparaty toksyny botulinowej typu A: Botox, Dysport i Xeomin. Lek występuje w postaci proszku w fiolce, który przed podaniem rozcieńczany jest solą fizjologiczną.
Leczenie spastyczności toksyną botulinową
Spastyczność związana jest z nieprawidłowym, nadmiernym napięciem mięśni. Jest ona przyczyną ograniczenia ruchomości, nieprawidłowego ułożenia kończyny, bólu. Powoduje niepełnosprawność i często zależność od osób drugich. Toksyna botulinowa powoduje rozluźnienie mięśni. W wyniku tego łatwiej jest wykonywać ruchy i układać kończynę, zmniejsza się ból i dyskomfort. Często poprawia się funkcja np. chwytanie, wydłuża się długość kroku. Pacjenci są bardziej samodzielni, sprawniej chodzą, łatwiej im utrzymać higienę, lepiej śpią na skutek zmniejszenia bólu i spastycznych skurczów.
Leczenie dystonii toksyną botulinową
O dystonii mówimy wówczas, gdy dochodzi do występowania mimowolnych, czyli niechcianych i niekontrolowanych skurczów mięśni, które powodują skręcające ruchy, drżenie lub nieprawidłowe ułożenie poszczególnych części ciała, najczęściej szyi i kończyn. U każdego pacjenta choroba może obejmować inne mięśnie (twarzy, szyi, kończyn, tułowia). Leczenie toksyną botulinową polega na wykonaniu iniekcji w wybrane mięśnie. W wyniku działania toksyny botulinowej dochodzi do zmniejszenia ilości niekontrolowanych ruchów, osłabienia siły skurczu i złagodzenia bólu. Poprawia się jakość życia pacjenta.
Leczenie migreny przewlekłej toksyną botulinową
Migrena przewlekła jest chorobą neurologiczną, w której bóle głowy są charakterystyczne i występują częściej niż 15 dni w miesiącu. W leczeniu migreny przewlekłej wykonuje się serię wstrzyknięć preparatu toksyny botulinowej według ściśle określonego schematu w mięśnie głowy i szyi. Efektem leczenia jest całkowite ustąpienie lub istotne zmniejszenie bólu głowy oraz zmniejszenie liczby dni w miesiącu, w których występuje ból głowy. Przez to poprawia się komfort życia pacjentów, zwiększa wydajność pracy i codzienna aktywność.
Leczenie bruksizmu toksyną botulinową
Bruksizm, czyli zgrzytanie zębami spowodowany jest mimowolną, powtarzalną aktywnością mięśni związanych z żuciem. Udowodniono, że podanie toksyny botulinowej w iniekcji do mięśni żwaczy i mięśni skroniowych zmniejsza objawy bruksizmu co chroni zęby i stawy skroniowo-żuchwowe przed nadmiernym uszkodzeniem, zmniejsza ból oraz istotnie poprawia jakość życia pacjentów.
Leczenie ślinotoku toksyną botulinową
Ślinotok, czyli wyciekanie śliny z ust, to uciążliwy objaw, którego przyczyną są problemy z połykaniem lub z niemożność zatrzymania śliny w jamie ustnej. Toksyna botulinowa podawana jest w iniekcji do ślinianek. Efektem leczenia jest zmniejszenie produkcji śliny, a przez to zmniejszenie ryzyka zachłyśnięcia, poprawa higieny i komfortu życia pacjentów.
Leczenie nadpotliwości toksyną botulinową
Nadpotliwość zwykle dotyczy skóry pach, rąk i stóp. Leczenie toksyną botulinową polega na podaniu leku w iniekcjach śródskórnych w miejsca, których dotyczy nadpotliwości. Efekt leczenia związany ze zmniejszeniem wydzielania potu utrzymuje się średnio 6 miesięcy, a u niektórych pacjentów nawet 9-12 miesięcy.
Leczenie bólu neuropatycznego toksyną botulinową
W przeprowadzonych badaniach klinicznych wykazano, że toksyna botulinowa jest skuteczna w leczeniu bólu w neuralgii popółpaścowej, prawdopodobnie w neuralgii trójdzielnej i pourazowej oraz może być skuteczna w bolesnej neuropatii cukrzycowej. W tych przypadkach lek podaje się wielomiejscowo w iniekcjach śródskórnie lub podskórnie w obszarze, którego dotyczy ból. Działanie leku związane jest z istotnym zmniejszeniem nasilenia bólu i cierpienia spowodowanego przez ból.